Prawo do odmowy przyjęcia mandatu – co wnoszą do porządku prawnego proponowane zmiany?

Prawo do odmowy przyjęcia mandatu to uprawnienie, które na mocy obowiązujących przepisów przysługuje sprawcy wykroczenia. W kontekście wniesionego do Sejmu projektu ustawy zmieniającej przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia warto przyjrzeć się obecnym regulacjom, a także proponowanym zmianom.

Mandat karny

Zgodnie z art. 2 §2 k.p.w. uprawniony organ w wypadkach wskazanych w ustawie oraz na zasadach w niej określonych może nałożyć grzywnę w drodze mandatu karnego. Postępowanie mandatowe można prowadzić jednak tylko wtedy, gdy:

• sprawcę wykroczenia schwytano na gorącym uczynku lub bezpośrednio po jego popełnieniu;
• mimo że sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio po nim, to jednak funkcjonariusz uprawniony do nakładania grzywny w drodze mandatu stwierdził popełnienie wykroczenia i nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu. Stwierdzenie popełnienia wykroczenia może nastąpić w szczególności za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, a zatem np. za pomocą fotoradaru, ręcznego urządzenia do pomiaru prędkości lub za pośrednictwem wideo rejestratora.

Ustawodawca w sposób szczegółowy określił wysokość grzywny, która może być nałożona w wyniku postępowania mandatowego. W art. 96 k.p.w. wskazał ogólną zasadę, dotyczącą dopuszczalnej wysokości grzywny, a także szereg wyjątków.

Prawo do odmowy przyjęcia mandatu na gruncie obowiązujących przepisów

Zgodnie z art. 97 §2 k.p.w. sprawca może odmówić przyjęcia mandatu karnego. Co ważne, to funkcjonariusz nakładający grzywnę w postaci mandatu karnego zobowiązany jest poinformować o tym prawie. Nie może on jednak domagać się podania przyczyny odmowy przyjęcia mandatu ani żądać wyjaśnień. Kiedy warto skorzystać z tego prawa? Przede wszystkim wtedy, kiedy nie popełniliśmy zarzucanego wykroczenia, a także jeśli mamy co do tego wątpliwości, nie zgadzamy się z kwalifikacją czynu lub wysokością kary. Pamiętać musimy jednak o konsekwencjach.

W wypadku odmowy przyjęcia mandatu karnego organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, występuje do sądu z wnioskiem o ukaranie. Sądem właściwym do rozpatrywania sprawy jest sąd miejscowo właściwy, czyli sąd, w okręgu którego popełniono wykroczenie. Może to rodzić zatem spore utrudnienia. Podejmując decyzję o odmowie mandatu zwróćmy bowiem uwagę na to, że sprawa nie musi zakończyć się na jednym posiedzeniu. Pamiętać należy jednak, że w toku toczącego się postępowania w sprawach o wykroczenia stosuje odpowiednie zasady obowiązujące na gruncie postępowania karnego. Jest to m.in. zasada in dubio pro reo. W myśl zasady domniemania niewinności zaś oskarżony pozostaje niewinny do czasu, gdy wina nie zostanie mu udowodniona.

Projekt ustawy zmieniającej k.p.w. – założenia

8 stycznia 2021 roku wpłynął do Sejmu poselski projekt ustawy o zmianie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. 13 stycznia skierowany został zaś do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu. Część proponowanych zmian już dziś budzi wiele wątpliwości. Jego przeciwnicy wskazują bowiem, że naruszają one podstawowe standardy państwa prawa.

Projekt ustawy zakłada zlikwidowanie prawa do odmowy przyjęcia mandatu. Ukaranemu przysługiwać ma jedynie prawo do odwołania się do sądu w terminie 7 dni od dnia nałożenia mandatu karnego. Odwołanie wnoszone ma być bezpośrednio do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce popełnienia wykroczenia. Warunkiem formalnym odwołania ma być wskazanie, czy odwołujący zaskarża mandat co do winy, czy co do kary.

Co więcej, to na odwołującym się ciążyć ma obowiązek udowodnienia swojej niewinności. De facto mamy zatem do czynienia z przeniesieniem ciężaru dowodu na obywatela. W świetle proponowanych przepisów zobowiązany jest on już w odwołaniu wskazać wszystkie znane dowody, popierające jego odwołanie. Ukarany nie będzie mógł ponadto powoływać innych dowodów w toku postępowania. Wyjątkiem są te, które nie były mu znane w chwili wniesienia odwołania.

Uzasadnienie proponowanych poprawek i prawne wątpliwości

W uzasadnieniu projektu wskazuje się, że proponowane zmiany mają usprawnić postępowanie w sprawach o wykroczenia, a także odciążyć sądy. Jak twierdzą wnioskujący poprawki posłowie, ma to uchronić obywateli przed często nieprzemyślanymi i impulsywnymi działaniami, jakimi jest nieprzyjmowanie mandatu. Przeciwnicy proponowanych zmian podnoszą jednak niezgodność przepisów z obowiązującymi zasadami prawa. Podstawowym zarzutem jest przerzucenie ciężaru dowodu, co narusza zasady obowiązujące w postępowaniu karnym, w tym zasadę domniemania niewinności. Mandat karny zostanie tym samym zbliżony do aktu administracyjnego, czyli władczego, jednostronnego oświadczenia przedstawiciela organu.

W kontekście proponowanych zmian podnoszone są także zarzuty związane z ograniczeniami i nakazami dotyczącymi sytuacji epidemicznej w Polsce. Przeciwnicy ustawy twierdzą, że zniesienie prawa do odmowy mandatu ma być skuteczną walką z obywatelami, na których nakładana jest grzywna w związku z kontrowersyjnymi przepisami np. wprowadzającymi nakaz zakrywania ust i nosa.

W chwili obecnej nie pozostaje jednak nic innego, jak uważne obserwowanie dalszych prac nad projektem ustawy.